{Lantschap Teykenen ten hoogsten nut en vermakelijck.} Maer eer wy van het leven afscheyden, soo en konnen wy niet wel nalaten, oock kortelijck aen te wijsen, de nuttigheyt van het Teyckenen van Landschappen, Verschieten, Bergen, Duynen, Bosschadien, Struycken, Kruyden, Ruynen, en allerhande Dieren des Velts, als Paerden, Ossen, Koyen, Schapen, Bocken, en watmen dies meer te Landewaert ontmoet; als zijnde voor de Teyckenaers (boven de verlichtinge die het inde verposingh vande ghewoonlijcke Beeldt-Oeffeningh geeft) een vermaeckelijcke Study, en nuttighe uytspanning; daer-en-boven een middel om sich Universeel inde Konst te maken: {Datmen alle Study vande Schilder-Konst moet beminnen.} Want hy en kan voor geen groot Meester ofte kloecke Geest in achtingh wesen, (seght L. Davincy) die slegts in een dinck volmaeckt is; daer zijn weynige sulcke plompe herssens of sy sullen mettet tijdt tot het wel-doen van een saeck konnen geraecken: Invoegen dat een Jongelingh die niet ghelijckelijck alle deelen vande Konst en bemindt, hy sy soo kloeck als hy wil, hy sal nimmer tot een groot universeel Meester werden. Men siet in ’t gemeen van Teyckenaers ofte Schilders die geene genegentheyt en hebben tot het gene de Landschappen betreft, en sy daer toe versocht worden, ofte aenleydingh krijgen die te maecken, of om na ’t leven te gaen Teyckenen, datse haer dickwils laten voorstaen dat die Study te slecht is om haren tijt daer aen te verquisten; en door dese en andere nalatigheyt geschiet het dat soo weynigh haer selven algemeen inde Konst konnen maecken. Maer om dese misslagh te verbeteren, soo isset raetsaem datmen sich des Jaers twee, of drymael te Landewaert begeeft, om na de verscheyden Zaysoenen, de Landschappen, en wat daer ontrent tot voordeel vande Universeele Study kan ghehaelt worden, na ’t leven af te Teyckenen:

Alsmen dan yets Na-teyckent het sy na Teyckeningh, Schilderye, Rontwerck ofte het leven, soo moetmen acht geven op de generale form die uyt t’samen-settingh van verscheyde Partyen voort komt: {Hoemen het generael sal sien.} Dat is, men sal in het beschouwen van alle voorwerpen of Lichamelijcke dingen aenmercken, wat suck of sulck een saeck, voor een ghedaente in ’t generael gelijckt, (…) en dat salmen best met een half schemerende Oogh konnen onderscheiden, sonder acht te geven op eenige bysondere Partyen of deelen, die in dat Corpus souden mogen wesen; (…) en dit moetmen doen op datmen sich alsoo aende eygen gedeelten die wy daer van in gedachten hebben, niet en souden vergapen, en belet worden de Generaelheyt te sien, voor en al eermen sich van die te vooren genoegh verseeckert heeft. Niets sonder dit kan yets gelijcken te wesen dat het is, of na welck wesen het ghelijcken moet: Want het Generael besluyt de parthyen, uyt welck het generael beslaet,

Alsmen dan yets Na-teyckent het sy na Teyckeningh, Schilderye, Rontwerck ofte het leven, soo moetmen acht geven op de generale form die uyt t’samen-settingh van verscheyde Partyen voort komt: {Hoemen het generael sal sien.} Dat is, men sal in het beschouwen van alle voorwerpen of Lichamelijcke dingen aenmercken, wat suck of sulck een saeck, voor een ghedaente in ’t generael gelijckt, (…) en dat salmen best met een half schemerende Oogh konnen onderscheiden, sonder acht te geven op eenige bysondere Partyen of deelen, die in dat Corpus souden mogen wesen; (…) en dit moetmen doen op datmen sich alsoo aende eygen gedeelten die wy daer van in gedachten hebben, niet en souden vergapen, en belet worden de Generaelheyt te sien, voor en al eermen sich van die te vooren genoegh verseeckert heeft. Niets sonder dit kan yets gelijcken te wesen dat het is, of na welck wesen het ghelijcken moet: Want het Generael besluyt de parthyen, uyt welck het generael beslaet,

Den Geest besit hier de Vryheydt, soo wel als inde algemeene Schilder-Konst op Tafereelen, want daer in verkiest yeder Meester soodanighen Study als met sijne genegentheydt alderbest accordeert, ghemerckt het niet wel alle Universeele en in elck dingh, even groote Meesters konnen zijn.

Nu soo staet inde twede tijt te letten op de middelen diemen moet aenwenden, om eenen heerlijcken ende grooten naem te bekomen: {2. Tijt om een grooten naem te bekomen.} Door de Eere (seght Iunius) wert de Schilder-Konst als door ’t rechte Lock-aes aengeset. Soo is oock de hope van een onsterffelijcken naem te bekomen, het eenigh oogh-merck der oude Vermaerde Konstenaers geweest; wetende dat indien sy dien konden bereycken, het haer aen geen winste ontbreecken soude. Men kan geen wegh, die daer op uytloopt nader practiseeren, dan te arbeyden om sich Universeel in de Konst te maecken, en gelijckmen seyt over al t’huys te zijn; {Datmen moet soeken algemeen in de Konst te zijn.} invoegen men alle ende een yegelijck kome te voldoen. Hoe menighmael sietmen door gebreck van dese algemeenheyt dat fraye Meesters hare Tafereelen bederven met yets daer by te maecken, op welcke sy haer niet en verstaen; als by Exempel een Beeldt-Schilder dat hy Lantschappen by sijn Historyen maeckt die niet en Deugen, of Gebouwen en anders tegen de order-maten ende perspectijf regeles daer by ordineert, ende dierghelijcke, als de verstandige genogh sal vatten: In alle welcke misslagen een Schilder niet en sal vervallen, by aldien hy sich op de alghemeene wetenschappen verstaet.
Men soude hier tegen konnen inbrengen, datter Remedien zijn om in desen geholpen te werden, {Tegenwerpingh van sommige.} ende datmen, gelijck het veel geschiet, sijne stucken door andere kan laten op maecken, als by voorbeelt, dat een Beelde-Schilder sijne verschieten van een Landtschap-Schilder laet maecken, of de Gebouwen van een die in de Architecture ende perspectijf verstaet, ende soo voort: Waerom een Landtschap-Schilder sijn stucken door een Beeldenaer kan laten stoffeeren, gelijckmen dat soo noemt: Invoegen datter dickwils twee, dry, à vier Meesters aen een Tafereel geschildert hebben. Hier omtrent heeft de Ervarentheyt geleert, dat de Beelden in soodanige stucken dickwils worden ingelapt even offer uyt de Lucht ingevallen waren, of immers daer in niet en hoorden. {Haer misslagh ontdeckt.} Want menighmael en wert van de Stoffeerders het voornemen vanden Meester noch de verkiesinghe van het Dagh-licht, noch de behoorlijcke wijckinge der gronden, de Perspectijf, Ja den ganschen aert van ’t Landschap niet verstaen; veel min dan datse het in het toe-passen harer Beelden in acht souden nemen: invoegen dat sy gantsch onge-aerde Beelden van eenen schoonen dag in een sommer Landtschap komen te maecken, en diergelijcke misslagen meer, die tegen de waerheyt der nature, en regelen van de Konst strijden. ‘k Hebbbe veelmael geobserveert, dat de Beeleen [sic, ndr.] ende Beesten, die vanden Lantschap-Schilder selfs daer in gemaeckt waren, die (hoe slecht sy oock mogten geteykent wesen) nochtans beter uyt eenen aert na het Landtschap geplaetst, en Geschildert waren, dan andere die al van een goet Meester daer waren by-geflanst. {Door ervarentheyt van veel voorvallen wederleyt.}

So datter, (sonder dat nochtans yemants doen in ’t bysonder worde berispt) dit in ’t korte kan toegheseyt werden; datter weynighe van die welcke andere in haer Werck moeten te hulpe roepen, gesien worden, die de naem van een groot Universeel Meester dragen, noch oock dat hare stucken in een ongemeene hoogh-achtingh zijn; en ’t is niet vremt, want wat ongehlijck soude men doen, datmen yemandt die van dry à vier Vaders was voort geteelt, den naem van een Hoere-Kint gaf. {Gelijckenis waerom sommige geen groot Meester konnen genaemt worden.}

{Lantschap Teykenen ten hoogsten nut en vermakelijck.} Maer eer wy van het leven afscheyden, soo en konnen wy niet wel nalaten, oock kortelijck aen te wijsen, de nuttigheyt van het Teyckenen van Landschappen, Verschieten, Bergen, Duynen, Bosschadien, Struycken, Kruyden, Ruynen, en allerhande Dieren des Velts, als Paerden, Ossen, Koyen, Schapen, Bocken, en watmen dies meer te Landewaert ontmoet; als zijnde voor de Teyckenaers (boven de verlichtinge die het inde verposingh vande ghewoonlijcke Beeldt-Oeffeningh geeft) een vermaeckelijcke Study, en nuttighe uytspanning; daer-en-boven een middel om sich Universeel inde Konst te maken: {Datmen alle Study vande Schilder-Konst moet beminnen.} Want hy en kan voor geen groot Meester ofte kloecke Geest in achtingh wesen, (seght L. Davincy) die slegts in een dinck volmaeckt is; daer zijn weynige sulcke plompe herssens of sy sullen mettet tijdt tot het wel-doen van een saeck konnen geraecken: Invoegen dat een Jongelingh die niet ghelijckelijck alle deelen vande Konst en bemindt, hy sy soo kloeck als hy wil, hy sal nimmer tot een groot universeel Meester werden. Men siet in ’t gemeen van Teyckenaers ofte Schilders die geene genegentheyt en hebben tot het gene de Landschappen betreft, en sy daer toe versocht worden, ofte aenleydingh krijgen die te maecken, of om na ’t leven te gaen Teyckenen, datse haer dickwils laten voorstaen dat die Study te slecht is om haren tijt daer aen te verquisten; en door dese en andere nalatigheyt geschiet het dat soo weynigh haer selven algemeen inde Konst konnen maecken. Maer om dese misslagh te verbeteren, soo isset raetsaem datmen sich des Jaers twee, of drymael te Landewaert begeeft, om na de verscheyden Zaysoenen, de Landschappen, en wat daer ontrent tot voordeel vande Universeele Study kan ghehaelt worden, na ’t leven af te Teyckenen:

De la varieté des figures 
Le peintre doit prendre un grand soin de se rendre universel, parce que s’il fait seulement bien une chose, & qu’il fasse l’autre mal, il n’aura jamais de rang qu’entre les médiocres : comme plusieurs qui appliquent toute leur estude au nud mesuré et proportionné d'une mesme sorte, sans en chercher la variété […] : & ceux qui n’ont point d’égard à cette diversité de proportions, semblent former toutes leurs figures en un mesme moulle : ce qui est fort à reprendre.

Advertissement au peintre 
Le peintre doit estre universel en son estude, mais d’une humeur solitaire & speculative, & considerer ce qu’il rencontre, & raisonner en luy-meme, choisissant en chaque espece qu’il void les parties les plus excellentes, faisant en cela comme le miroir lequel se change en autant de formes et de couleurs qu’il y en a dans les choses qu’on luy presente, & ainsi il paroistra en quelques façon estre une seconde nature.

Advis pour un peintre universel 
Si un peintre n’ayme esgalement toutes les parties de la peinture, il ne pourra jamais estre universel ; par exemple si quelqu'un n'a point d'inclination aux païsages, il croit que l'estude en est trop basse pour meriter que l'on s'y amuse […].